امامزاده های استهبان
امامزاده پیرمراد
یکی از اماکن شهر استهبان امامزاده محمد بن علی ابراهیم بن موسی بن جعفر(ع)معروف به پیرمراد(برالمراد:نیکوترین مراد دهنده)است.
این امامزاده درسمت باختری استهبان ودرفاطله هزارقدمی مرکز شهر قراردارد.براساس اطلاعات گذشتگان درابتدا،گنبد بسیار کوچک وگلی داشته که دراثر بارندگی شدید پیاپی هفت روزه وراه افتادن رودخانه پیرمراد،آب ازاطراف بقعه عبور می کرده ولی صدمه ای به قبر وارد نشده،اما درمسیر ان شن هایی جمع شده که به مرور،سطح آن بالا آمده است.پس از این واقعه مجددا (درسال1260ه.ق) بقعه وگنبد آن به همت حاج میرزابابا(1200-1282ه.ق.فرزند حاج آقا محمد فرزند آقا علی فرزند محمدعلی بیگ ذوالقدرجهرمی از سلسله خواجه ها که در زمان سلطنت زندیه به حکومت بلوک اصطهبانات منصوب گردیده بود)مرمت وبازسازی وپس از چند سال دوباره گنبد وایوانی که تزیین به کاشیکاری بود،ساخته شد.
در کتاب اقلیم فارس آمده است:«بنای نسبتا مجللی به نام امامزاده پیرمراد با گنبد کاشی سفید که مزین به نقوش طرح لوزی است دراصطهبانات وجود دارد.دومناره کوچک وایوانی درجلوی آن واقع وتا حدی به بقعه شاهچراغ شباهت یافته است.حوض درازی نیز در محور بقعه ساخته اند که برزیبایی آن می افزاید.»
درکناره دیوارهی قدیمی که قطر هر پی آن حدود 5/1تا2گز بوده،یک سنگ قهوهای به خط کوفی وجود داردکه هم اکنون زیر خاک است.
دراین بارگاه بزرگانی از جمله :حاجی میرزا بابا نعیمی ،سیدمسیح ساجدی،حسین مومن عالم،ملاشاه محمد،حاجی سید محمدحسن معزی ارمیده اند.
درسال 1362خورشیدی جهت گسترش واحداث گنبد وبارگاه جدید،تصمیم گرفته شد که ساختمان موجود را خراب کنند.علرخم تمتم مخلفت های محلی،سرانجام در شب تاوعای همان سال (2مهر1362خورشیدی)قسمتی از آنرابا لودر خراب کردند.
در سال 1368پس ازویرانی تدریجی ساختمان قبلی،کلنک احداث ساختمان جدید بازیر بنای به مساحت 1200مترمربع ودرزمینی به مساحت6000مترمربع به زمین زده شدوشرکت سدیر تهران با طراحی ونظارت مهندس محمدعلی مصدقی با مصالح امروزین شروع به کار کرد .
درحال حاضر ساختمان پیرمراد دارای چهار رواق ویک مسجد است.بانی مسجد اولیه حاج میرزا بابا جداعلای خاندان سادات معزی بوده که که همچنان مسجدکنونی هم بنام ایشان است.
محوطه داخل حرم 144مترمربع می باشد که دارای یک عرقچین که روی آن گنبدی به ارتفاع تقریبی 28/5وقطر 13متر می باشد که همگی با آهن آلات وسیمان وبه دست کارشناسان ومعماران مجرب محلی بدون استفاده از هرگونه چرثقیلی ساخته شده است.چنین گنبدی از نظر ارتفاع در استانهای مجاور مشاهده نشده است.
ضریح آن به عرض 3وطول 4متر وارتفاع 80/2متر توسط برادران نقره ساز پرورش اصفهان به مبلغ 2میلیون و400هزار تومان درسال1371-1372ساخته شده ودرسال 1373نصب گردیده است.
درسال 133خورشیدی دوعدد گلدسته به بلندی تقریبی 44متر وقطر 2متر آهن وآجروسیمان ساخته شد.هرگلدسته دارای 96پله تاسربرج گلدسته و7پله کوچکترتا محوطهی داخل برج می باشد.
درسال 1375درب ورودی طلا ساخت برادران پرورش اصفهان به مبلغ 3میلیون تومان خریداری شده است.تا کنون 5درب منبت کاری شده با ابعاد 20/2×5/3متر وهرکدام به مبلغ 5/2میلیون تومان خریداربی شده است.
ناگفته نماند که کتابخانهای درسمت چپ حیاط امامزاده با بیش از پنج هزار جلد کتاب می باشد در سال 1385تاسیس گشته است.
سیدشمس الدین
ازدیگر امامزاده های مدفون دراستهبان سیدشمس الدین فرزند زید ونوهی امام سجاد (ع) می باشد که آرامگاه وی درخیابان امامزاده است .درسالهای اخیر ساختمان قبلی آن ویران وبنای جدیدی درحال احداث است.درسال 1383ضریح طلاکاری شده بر آن نصب گردید.
امامزاده میر حسین
امامزاده میر حسین از فرزندزادگان امام محمدباقر (ع)است درحدود سال1120درروستای حسین آباد ممویی فسا دردامنه خرمن کوه وفات یافت وفبرش گنبدی بساختند.خانواده های محترم معزی،شرافت،ساداتی،تابعی،حسینی نژاد،عنایت،ناصح،سجادی،سیدغیبی،داوودی،حسینی و....ازنوادگان آن برگوار می باشند.
سایر امامزادگان وبقاع متبرکه وآرامگاه ها
امامزاده شهباز رودبال ایج(ایگ)،امامزاده ابراهیم رونیز(درسال 1379اقدام به احداث گنبد وبارگاه جدید)،امامزاده عبدالعظیم خانه کت،امامزاده سلطان محمد دستجرد خیر،امامزاده سید نورمحمدایج ،امامزاده سید احمد ایج(سیداولیاء)، امامزاده اسماعیل ایج(درامامزاده)،شیخ شعیب(پیر کلاه سبز)،شیخ طاهر،دی زدی(داعی عزالدین)،شیخ قطب،شیخ حسن،پیرنو،شیخ فرهادی،شیخ مغربی،پیربلاگردون(درزمین کشاورزی آمیرزا یوسف فقیهی،نزدیک داعی عزالدین،درشمال باختری استهبان،پیری عارف مدفون است که به پیر بلاگردون شهرت یافته است.)،خاله نی تی (روبروی حمام کزمان،دریکی از منازل،قبرپیر زنی صالحهی مومنه وجود داشته است که تا همین اواخر برسر قبرش چراغ وشمع روشن می کردند ومراد می طلبیدند.